Nền kinh tế thứ ba thế giới gắn bó với Hiệp hội các nước Đông Nam Á phát triển năng động bằng mối quan hệ mật thiết và lâu dài. Nhật Bản là đối tác thương mại quan trọng thứ ba của ASEAN sau Trung Quốc và EU, đồng thời là nhà đầu tư thứ hai vào các nền kinh tế khu vực. Tuy nhiên, quan hệ Tokyo-ASEAN không chỉ hạn chế trong lĩnh vực kinh tế. Nhật Bản hướng sự chú ý đến Đông Nam Á trong bối cảnh quan hệ phức tạp của nước này với Trung Quốc và Hàn Quốc do các vấn đề lãnh thổ, di sản lịch sử. Tính riêng năm ngoái, Thủ tướng Abe đã thăm 10 nước ASEAN, ngoài ra là các chuyến đi liên tục đến khu vực của Bộ trưởng Ngoại giao và quan chức cấp cao khác nhau trong nội các
Nhật Bản hy vọng dùng ASEAN như yếu tố đối trọng với một Trung Quốc đang ngày càng mạnh về quân sự, — ông Valery Kistanov, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản Viện Viễn Đông (thuộc Viện HLKH Nga) nhận xét.
"Nhật Bản quan sát chặt chẽ các quá trình ở Biển Đông. Những nước ASEAN có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc, đặc biệt là Philippines và Việt Nam, không khỏi quan ngại trước việc Trung Quốc xúc tiến hoạt động, tích cực hiện diện hải quân, kỳ vọng sở hữu vùng lãnh thổ rộng lớn trên Biển Đông. Trung Quốc đã cho bồi đắp đảo mới và xây dựng đường băng. Nhật Bản theo sát tình hình này, song song những tranh cãi với Trung Quốc về quần đảo Senkaku trên biển Hoa Đông. Tokyo tìm cách hợp nhất các tranh chấp tại hai vùng biển thành nỗ lực chung đối đầu cái gọi là mối nguy cơ Trung Quốc, làm phân tán tiềm lực quân sự của Trung Quốc. Ở đây, Nhật Bản đã thực hiện những việc làm cụ thể như cung cấp tàu tuần tra cho Việt Nam và Philippines."
Sự đối đầu sức mạnh quân sự Trung Quốc ngày càng tăng không chỉ đáp ứng các lợi ích của riêng Nhật Bản mà cả lợi ích chiến lược đồng minh là Hoa Kỳ. Washington đẩy mạnh ảnh hưởng ở Đông Nam Á, đặc biệt về quân sự. Theo tờ báo Diplomat, sang năm Hoa Kỳ dự định tăng số lượng tập trận hải quân với các nước ASEAN.
Từ lâu, Nhật Bản mơ ước vượt khỏi sự eo hẹp của hiến pháp hòa bình và điều này đã xảy ra. Chuyến thăm gần đây của Thủ tướng Abe tới Washington, như chúng ta biết, thực tế đã kết thúc bằng việc điều chỉnh phương hướng hợp tác quốc phòng giữa Washington và Tokyo. Từ nay, Lực lượng phòng vệ Nhật Bản và quân đội Hoa Kỳ có thể cùng tham gia hoạt động quân sự ở bất cứ nơi nào trên thế giới. Người Mỹ lâu nay đã đề xuất Nhật Bản tham gia tuần tra trên Biển Đông, phía Nhật bày tỏ thái độ tích cực với đề xuất này. Ở đây có các tuyến vận tải được Nhật Bản thương xuyên khai thác, Nhật Bản quan tâm đảm bảo an toàn cho các tuyến vận tải biển."
Ông Valery Kistanov nhận định rằng, cuộc cạnh tranh lôi kéo ASEAN giữa một bên là Trung Quốc và một bên là Hoa Kỳ, Nhật Bản, diễn ra trên hai luồng kinh tế và quân sự. Nhưng sẽ gay gắt, — ông Dmitry Mosyakov, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phương Đông cho biết.
"Một đặc trưng trong chính sách đối ngoại Trung Quốc là tính đa phương án. Người Trung Quốc sử dụng các nhiều phương pháp nhằm đạt mục tiêu, đặc biệt trong đó có sự ảnh hưởng gia tăng ở Đông Nam Á. Để đối trọng thành công, ASEAN cần đoàn kết chung một chiến tuyến. Đây là nhiệm vụ không dễ dàng. Những đường lối khác nhau về vấn đề Biển Đông làm xói mòn sự đoàn kết của ASEAN. Một số quốc gia nghiêng về phía Trung Quốc, một số tỏ ra gần gũi với Hoa Kỳ."
Trong cuộc tìm kiếm sự hỗ trợ đối đầu Trung Quốc, một số nước ASEAN đang hướng tới kẻ thù cũ là Mỹ và Nhật Bản. Vai trò của hai nước này ở Đông Nam Á sẽ tiếp tục tăng.
