Thượng đỉnh Trung – Mỹ: từ đơn giản đến phức tạp

Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh trực tuyến. Lãnh đạo hai nước trao đổi về những vấn đề cấp bách mà Washington và Bắc Kinh quan tâm. Không ai mong đợi bất kỳ đột phá nào từ cuộc họp - chúng chưa bao giờ xảy ra.

Tuy nhiên, cuộc gặp thượng đỉnh cho thấy hai bên không muốn có sự leo thang căng thẳng trong quan hệ một cách mất kiểm soát, ngay cả khi có những khác biệt đáng kể.

Hội nghị thượng đỉnh hiện tại (mặc dù một số phương tiện truyền thông và quan chức Mỹ khuyến cáo không nên gọi cuộc gặp trực tuyến của lãnh đạo hai nước là hội nghị thượng đỉnh) là cuộc hội đàm trực tiếp đầu tiên, mặc dù qua ống kính camera, giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. và Joe Biden, sau khi trở thành Tổng thống Hoa Kỳ. Trước đó, lãnh đạo hai nước chỉ mới nói chuyện qua điện thoại. Vài ngày trước khi bắt đầu cuộc họp video, các nhà phân tích thảo luận về việc liệu có nên chờ đợi bất kỳ hành động cụ thể và nhượng bộ nào từ cả hai bên để bình thường hóa quan hệ thương mại, kinh tế và chính trị hay không. Xét rằng cuộc họp được tổ chức ở cấp cao nhất, không thể loại trừ rằng một số bước cụ thể sẽ thực sự sớm được thực hiện, cho đến khi chúng được công bố. Tuy nhiên, vào thời điểm hiện tại, rõ ràng Biden và Tập Cận Bình đã trao đổi và bày tỏ quan điểm riêng về những vấn đề quan trọng nhất. Trong một số vấn đề, Trung Quốc và Hoa Kỳ cạnh tranh với nhau, ngược lại, trong một số vấn đề, sự hợp tác là có thể xảy ra.

Có nhiều mâu thuẫn và cách nhìn nhận vấn đề khác biệt

Điều này có thể hiểu được ít nhất là từ phân tích nội dung hai thông cáo chung do phía Trung Quốc và Hoa Kỳ công bố sau cuộc họp. Phiên bản Mỹ ngắn hơn nhiều, tập trung vào các vấn đề nhân quyền, duy trì một hệ thống thương mại quốc tế công bằng, cởi mở và tự do và trật tự quốc tế nói chung. Thông cáo phía Trung Quốc tập trung vào việc không nên chính trị hóa nền kinh tế và thương mại, về nhu cầu hợp tác trong việc chống lại đại dịch, về tầm quan trọng của chính sách không liên kết với các khối chính trị, về việc ngăn chặn sự lây lan của tư tưởng Chiến tranh Lạnh 2.0, về tính linh hoạt của khái niệm xã hội dân chủ.

Nói một cách ngắn gọn - hai bản thông cáo chung - phản ánh sự khác biệt trong cách hiểu về những vấn đề giống nhau giữa hai quốc gia, cũng như trong cách tiếp cận giải quyết. Ví dụ, dường như hai nước có cách hiểu khác nhau về câu hỏi ai phải chịu trách nhiệm về sự vi phạm hiện trạng trong vấn đề Đài Loan, Igor Denisov, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Quốc tế MGIMO thuộc Bộ Ngoại giao Nga, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Sputnik.

“Không có gì rõ ràng về điểm mấu chốt của mâu thuẫn trong quan hệ Trung-Mỹ - vấn đề Đài Loan. Trong thông điệp của Trung Quốc sau cuộc họp, có nhấn mạnh đến vấn đề này. Sau khi tái khẳng định chính sách "một Trung Quốc", Biden đã không thực sự đáp lại lời kêu gọi của Tập Cận Bình rằng Hoa Kỳ không nên khuyến khích xu hướng ly khai. Bắc Kinh và Washington dường như có quan điểm khác nhau về tình hình hiện trạng và ai là người phải chịu trách nhiệm về việc phá hoại".

Đối đầu về công nghệ và thuế quan

Một nguyên nhân quan trọng khiến cả hai bên lo ngại là vấn đề đối đầu công nghệ và thuế quan áp đặt dưới thời Trump. Chính quyền Mỹ hiện tại hiểu rằng thuế quan không chỉ và thậm chí không hạn chế quá nhiều hàng hóa Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ, mà còn làm tăng chi phí của các nhà nhập khẩu Mỹ và kết quả là tăng giá hàng hóa đối với người tiêu dùng Mỹ. Theo ông Igor Denisov, các bước thực tế đầu tiên để bình thường hóa quan hệ song phương có thể được thực hiện chính trong lĩnh vực thương mại và công nghệ.

“Trên thực tế, hai bên, chủ yếu là Hoa Kỳ, sẽ phải chứng minh mong muốn giảm leo thang trong lĩnh vực công nghệ. Việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước cũng sẽ phụ thuộc vào các quyết định của phía Mỹ đối với các công ty công nghệ cao Trung Quốc. Mối quan hệ cạnh tranh giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ chắc chắn sẽ vẫn còn, nhưng trong những năm tới, cần tập trung vào nỗ lực quản lý các mâu thuẫn một cách có trách nhiệm, giảm thiểu rủi ro và tìm ra một chương trình nghị sự tích cực”.

Một lĩnh vực hợp tác song phương quan trọng khác, nơi hai nước có số lượng đầu mối liên hệ lớn nhất, có thể là chương trình nghị sự về khí hậu. Trên thực tế, những thành công đầu tiên trên cơ sở này đã được thực hiện. Sau hội nghị COP-26 ở Glasgow, Hoa Kỳ và Trung Quốc ký một tuyên bố chung về kế hoạch giảm phát thải vào năm 2035. Yang Danzhi - chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Các vấn đề Quốc tế của Tổng cục Hành chính Công Trung Quốc, tin rằng quá trình bình thường hóa quan hệ sẽ bắt đầu chính từ những vấn đề dễ đạt được sự đồng thuận nhất. Tuy nhiên, về tổng thể, chuyên gia không mong đợi kết quả nhanh chóng, vì theo ông, quá nhiều mâu thuẫn đã được tích tụ. Đối đầu với Trung Quốc xuyên suốt toàn bộ chiến lược chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ.

“Quan hệ Trung-Mỹ xấu đi nghiêm trọng kể từ khi Trump nhậm chức tổng thống. Hoa Kỳ đang định vị mối quan hệ Trung-Mỹ là mối quan hệ cạnh tranh chiến lược. Vì Hoa Kỳ thường coi Trung Quốc là một đối thủ cạnh tranh chiến lược, nên khó có thể mong đợi một sự thay đổi chính sách triệt để. Chúng ta thấy rằng gần đây, Trung Quốc và Hoa Kỳ đã có thể đạt được hiểu biết nhất định về vấn đề khí hậu, nhưng vẫn chưa biết kết quả cụ thể sẽ như thế nào và liệu chúng có thể thành hiện thực hay không. Tất nhiên, chúng tôi mong muốn quan hệ hai nước ngày càng ấm áp và tốt đẹp hơn, nhưng hiện tại dường như cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa. Mặc dù Tổng thống Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình đã có hai cuộc điện đàm, nhưng tôi nghĩ rằng không có lý do gì để tạo ra một cơ chế cho các cuộc gặp thường xuyên như vậy cho đến nay. Tất nhiên, Trung Quốc và Hoa Kỳ cũng có thể mong đợi một số biện pháp hữu hiệu sẽ được thực hiện để thúc đẩy sự phát triển quan hệ song phương. Tôi nghĩ có thể nên bắt đầu với một số vấn đề tương đối dễ giải quyết, chẳng hạn như khí hậu và môi trường, chống khủng bố và các mối đe dọa an ninh phi truyền thống khác mà nhân loại quan tâm. Sau đó tiến lên từng bước, từ đơn giản đến phức tạp".

Trong cuộc gặp hiện tại, Biden và ông Tập đã trao đổi quan điểm về CHDCND Triều Tiên, Afghanistan và Iran. Theo ghi nhận của các phương tiện truyền thông phương Tây, hai bên thừa nhận gặp gỡ hình thức trực tuyến vẫn chưa đủ: cần có cuộc gặp trực tiếp để trao đổi sâu hơn về các vấn đề hiện có. Trong khi đó, rất khó để mong đợi diễn ra một cuộc gặp như vậy trong tương lai gần. Và không chỉ có do đại dịch COVID-19 - Chủ tịch nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã không rời khỏi đất nước trong hơn 600 ngày qua. Chuyên gia Nga Igor Denisov thừa nhận tiềm năng tích cực cho việc tiếp tục đối thoại ở cấp cao nhất vẫn chưa được khôi phục.

“Bất chấp tín hiệu tích cực từ hội nghị thượng đỉnh qua video, không có khả năng chúng ta sẽ thấy một cuộc gặp trực tiếp giữa Tập Cận Bình và Joe Biden trong tương lai gần. Nhiều khả năng các quan chức cấp cao Mỹ và Trung Quốc là Yang Jiechi, Wang Yi, Sullivan và Blinken sẽ tiếp tục các cuộc tiếp xúc của họ. Cho đến nay, tiềm năng tích cực đã không được phục hồi cho việc tổ chức một hội nghị thượng đỉnh trực tiếp, vốn đã bị suy yếu rất nhiều dưới thời chính quyền Trump".

Chi tiết gây tò mò

Trong cuộc đàm phán, Chủ tịch CHND Trung Hoa đã gọi Biden là người bạn cũ. Trong khi đó, Biden nhiều lần nhấn mạnh trong các cuộc phỏng vấn với truyền thông phương Tây rằng ông chỉ có mối quan hệ mang tính chính thức với Tập Cận Bình. Thật khó tin nếu nhìn vào thời gian họ từng ở cạnh nhau trong nhiệm kỳ Phó Tổng thống Hoa Kỳ của Biden. Nhưng đối với chính quyền Mỹ, khía cạnh ý thức hệ hiện nay rất quan trọng - để duy trì tính liên tục nhất định trong chính sách đối ngoại của Trump, để không làm trầm trọng thêm sự chia rẽ trong xã hội Mỹ. Đồng thời cho thấy sự kiên quyết của Đảng Dân chủ trong việc duy trì các giá trị tự do, và cũng để ngăn chặn sự leo thang quá mức và tác hại mà cuộc đối đầu giữa hai nước gây ra cho chính nước Mỹ.