Việt Nam nên “suy nghĩ lại” về dự án điện hạt nhân Ninh Thuận?

Trong bối cảnh Chính phủ giao Bộ Công Thương khẩn trương hoàn thiện hồ sơ Quy hoạch Điện VIII (Điện 8) theo quy định và triển khai thủ tục để họp Hội đồng thẩm định trước ngày 25/4/2022, nhiều chuyên gia đề xuất Việt Nam nên khởi động lại phát triển điện hạt nhân.

Các chuyên gia đánh giá, Việt Nam nên quay lại phát triển các dự án điện hạt nhân như nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2. Đây là nguồn cung cấp điện năng ổn định, có tính cạnh tranh kinh tế, ít phát thải carbon, thân thiện với môi trường, công nghệ hạt nhân thì ngày càng an toàn.

Quy hoạch Điện VIII có gì đặc biệt?

Ngày 18/4, Văn phòng Chính phủ vừa có Thông báo Kết luận của Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành tại Hội nghị trực tuyến với các địa phương về hoàn thiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (hôm 15/4 vừa qua).

Tại Hội nghị, các ý kiến đánh giá, Quy hoạch Điện 8 là quy hoạch ngành quốc gia được các địa phương trong cả nước đặc biệt quan tâm và có nhiều kiến nghị, đóng góp trong quá trình Bộ Công Thương tổ chức lập, cũng như giai đoạn hoàn thiện quy hoạch theo các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Hội nghị thống nhất cơ bản về dự kiến quy hoạch tổng công suất nguồn điện hệ thống điện quốc gia đến năm 2030 vào khoảng 146.000 MW với cơ cấu các loại nguồn điện như báo cáo của Bộ Công Thương.

Chính phủ cho rằng, quy mô này đáp ứng đầy đủ nhu cầu công suất phụ tải điện cực đại dự báo đến năm 2030 vào khoảng 93.300 MW, có mức độ dự phòng nguồn điện hợp lý trong hệ thống điện quốc gia và các vùng, miền.

Trước đó, phương án Bộ Công Thương trình vào tháng 3/2021 thì tổng công suất nguồn điện giảm khoảng 35.000 MW, khối lượng đường dây 500, 220kV giảm khoảng 2.000 km, qua đó giảm nhu cầu vốn đầu tư vào ngành điện trong giai đoạn 2021-2030.

Kết quả này thể hiện rõ sự hợp lý hơn, ưu việt hơn so với phương án Bộ Công Thương đã trình Thủ tướng Chính phủ vào tháng 3 năm 2021, trong đó, dự kiến tổng công suất nguồn điện giảm khoảng 35.000 MW, khối lượng đường dây 500, 220kV giảm khoảng 2.000 km; qua đó giảm nhu cầu vốn đầu tư vào ngành điện trong giai đoạn 2021-2030.

Về dài hạn đến năm 2045, Hội nghị hôm 15/4 vừa qua cũng thống nhất cơ bản quyết tâm chung thực hiện cam kết quốc tế của Việt Nam tại Hội nghị COP26, đưa mức phát thải ròng về "0" vào năm 2050.

Đồng thời, ngành điện cũng sẽ tập trung thực hiện chuyển đổi năng lượng xanh, năng lượng sạch, giảm thiểu các nguồn điện phát thải CO2 và dự kiến tổng quy mô công suất nguồn điện khoảng 400.000 MW.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành giao Bộ Công Thương nghiên cứu tiếp thu ý kiến của các địa phương tại Hội nghị để hoàn thiện Quy hoạch điện VIII, đồng thời, khẩn trương hoàn tất các thủ tục thẩm định và trình duyệt.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành chủ trì cuộc họp

© Ảnh : Dương Giang-TTXVN

Hoàn thiện hồ sơ Quy hoạch điện VIII trước 25/4/2022

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành đã lưu ý Bộ Công Thương phải tiếp tục rà soát, thực hiện đầy đủ các kết luận chỉ đạo của Thường trực Chính phủ tại Thông báo số 92/ ngày 31/3/2022 của Văn phòng Chính phủ.

Trong đó cần làm rõ các tiêu chí xác định các dự án quan trọng, ưu tiên từng thời kỳ để bố trí không gian phát triển các vùng, miền, địa phương, bảo đảm minh bạch, hiệu quả.

Đồng thời, rà soát đồng bộ quy hoạch nguồn và lưới điện truyền tải, xác định danh mục các dự án quan trọng, ưu tiên phát triển từng thời kỳ, nhất là giai đoạn 2021-2025, 2026-2030 theo đúng các tiêu chí đề ra trong quy hoạch.

Phó Thủ tướng cũng giao nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các Bộ, cơ quan liên quan và ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ để hoàn thiện các nhiệm vụ, giải pháp điều hành quy hoạch phát triển điện lực quốc gia trong dự thảo Quyết định phê duyệt Quy hoạch điện VIII, bảo đảm đúng quy định của pháp luật.

Nghiên cứu, tiếp thu ý kiến tham gia cụ thể của một số địa phương về các tồn tại, vướng mắc, bất hợp lý về đầu tư phát triển điện lực thời gian qua để chỉ đạo xây dựng, hoàn thiện các cơ chế chính sách có liên quan, bảo đảm phát triển ngành điện bền vững, minh bạch, cạnh tranh lành mạnh, hiệu quả; kịp thời báo cáo những vấn đề vượt thẩm quyền.

“Bộ Công Thương khẩn trương hoàn thiện hồ sơ Quy hoạch điện VIII theo quy định và triển khai thủ tục để họp Hội đồng thẩm định trước ngày 25/4/2022”, Văn phòng Chính phủ nhấn mạnh.

“Quá nhiều điện than”

Trước đó, Chính phủ lưu ý, Bộ Công Thương đã báo cáo Hội đồng thẩm định và trình Thủ tướng Chính phủ Đề án Quy hoạch điện VIII. Tuy nhiên, bản dự thảo Quy hoạch vẫn còn một số tồn tại, bất cập cần tiếp tục được rà soát, hoàn thiện.

Trong đó, lưu ý, dự thảo Quy hoạch Điện VIII chưa nêu ra được các mặt “được” – “chưa được” để điều chỉnh từ Quy hoạch Điện VII, nhất là khắc phục các tồn tại, bất cập, yếu kém, nhằm phát triển bền vững và minh bạch ngành điện, “đặt lợi ích quốc gia dân tộc lên trên hết”.

Tiếp đó, Chính phủ cho rằng, quy mô phát triển nguồn điện theo danh mục nguồn điện dự kiến phát triển đến năm 2030 là rất lớn (khoảng 181.000 MW), gấp khoảng 1,94 lần nhu cầu công suất cực đại (Pmax khoảng 93.300 MW). Không có sự thống nhất giữa quy mô danh mục nguồn điện dự kiến phát triển và dự kiến cơ cấu công suất nguồn theo phương án cao trong Tờ trình (167.000 MW).

Đặc biệt, cơ cấu nguồn điện còn chưa hợp lý. Theo Chính phủ, nguồn nhiệt điện than dự kiến phát triển “quá lớn” (năm 2030 khoảng 47.000 MW, năm 2045 khoảng 54.000 MW), nguồn điện khí LNG dự kiến phát triển cũng rất lớn (năm 2030 khoảng 41.000 MW và đến năm 2045 khoảng 83.000 MW).

Bên cạnh đó, cân đối vùng miền còn bất hợp lý dẫn đến yêu cầu về đầu tư lưới điện truyền tải liên vùng là rất lớn. Giai đoạn 2021-2030, đầu tư khoảng 14.000 km đường dây 500 kV, 73.000 MVA công suất trạm biến áp 500 kV, 17.500 km đường dây 220kV và khoảng 72.000 MVA công suất trạm biến áp 220 kV. Nhu cầu vốn đầu tư cho lưới điện giai đoạn 2021 - 2030 khoảng 33 tỷ USD.

Về các cơ chế chính sách và giải pháp quản lý tổ chức thực hiện Quy hoạch điện VIII, Chính phủ đánh giá hiện còn chưa rõ, mối quan hệ với các quy hoạch liên quan trong hệ thống quy hoạch quốc gia cũng chưa được làm rõ.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành lưu ý, Quy hoạch Điện VIII không thể “ôm hết” yêu cầu của các địa phương. Phó Thủ tướng lưu ý một vấn đề là nhu cầu đăng ký của các doanh nghiệp, các địa phương rất lớn, đến năm 2030 đăng ký quy hoạch khoảng gần 520.000 MW, gấp khoảng 3,5 lần dự kiến tổng công suất đặt hệ thống điện quốc gia năm 2030.

Với tinh thần “đặt lợi ích quốc gia dân tộc lên trên hết, trước hết”, bảo đảm an ninh năng lượng, khoa học, hiệu quả, Quy hoạch VIII, sẽ không thể đáp ứng được hết các yêu cầu của doanh nghiệp, địa phương với số lượng đăng ký lớn như vậy.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành nhấn mạnh, nguồn điện cần được bố trí hài hoà, đảm bảo phát huy lợi thế từng vùng miền, tiết kiệm tối đa truyền dẫn.

Quy hoạch cũng đã đề ra lộ trình cắt giảm điện than mạnh mẽ để chuyển đổi, thay thế bằng các nguồn năng lượng sạch, đặc biệt là điện gió và điện khí.

Đến 2045, toàn hệ thống chỉ còn 9,6% điện than, trong khi điện gió, điện mặt trời chiếm 50,7%, đảm bảo các cam kết về chuyển đổi năng lượng, bảo vệ môi trường.

Chuyên gia đề xuất Việt Nam nên xem xét lại vấn đề điện hạt nhân

Có thể thấy, tại Quy hoạch Điện VIII, Việt Nam chưa xem xét vấn đề phát triển điện hạt nhân.

Tuy nhiên, theo một số chuyên gia kiến nghị, Việt Nam nên tái khởi động phát triển điện hạt nhân, quay lại dự án nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận, để đạt mục tiêu trung hòa carbon đến 2050 theo cam kết COP26 cũng như tăng hiệu quả kinh tế.

Theo TS. Trần Chí Thành, Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (VINATOM), nhìn từ kinh nghiệm quốc tế từ các nước như Mỹ, Trung Quốc, EU, Ấn Độ, Hàn Quốc… trong bối cảnh chống biến đổi khí hậu, thực hiện cam kết, để đảm bảo cung cấp điện năng ổn định, đảm bảo an ninh năng lượng, các nước tiếp tục phát triển điện hạt nhân.

“Xu thế phổ biến là năng lượng tái tạo kết hợp cùng điện hạt nhân. Các nước tiên tiến vẫn tiếp tục duy trì và phát triển điện hạt nhân với việc tiếp tục vận hành các lò đang có, kéo dài thời gian vận hành, và xây mới lò nước nhẹ (LWR) công nghệ tiên tiến thế hệ III+, cùng với phát triển lò mô đun công suất nhỏ SMR sau khi công nghệ này được thương mại hóa và kiểm chứng”, Viện trưởng Trần Chí Thành cho biết.

Theo ông Thành, ngành điện hạt nhân thế giới đang thay đổi, chuyển sang giai đoạn phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh chống biến đổi khí hậu (sau Hội nghị COP26) và “thay đổi địa chính trị trên thế giới”.

Điện hạt nhân, theo chuyên gia, là nguồn điện có công suất cao, vận hành ổn định và tin cậy, là nguồn điện sạch, không phát thải khí nhà kính, sẽ đóng góp quan trọng trong giai đoạn chuyển đổi cơ cấu nguồn điện của các nước trên thế giới.

“Điện từ năng lượng tái tạo là nguồn điện sạch có thể phát triển tốt, tuy nhiên đây là nguồn điện phụ thuộc thời tiết và điều kiện khí hậu. Do đó sự kết hợp giữa điện hạt nhân và năng lượng tái tạo là xu thế sẽ thịnh hành trong tương lai gần”, ông Thành lưu ý.

Theo Viện trưởng VINATOM, Việt Nam đã có Chương trình phát triển điện hạt nhân từ trước khi thống nhất đất nước, đã triển khai mạnh mẽ giai đoạn 1996-2009, đặc biệt từ 2010-2016 khi triển khai 2 dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2. Tuy nhiên hiện nay các dự án điện hạt nhân đã dừng lại (từ 2016).

“Cho đến nay, trong bối cảnh xu thế chung của thế giới, để có thể đảm bảo cam kết theo COP26, đảm bảo cung cấp điện năng ổn định công suất lớn và đặc biệt là sự không phụ thuộc vào nguồn cung dầu và khí (đảm bảo an ninh năng lượng), có lẽ việc quay lại phát triển điện hạt nhân là vấn đề cần xem xét một cách toàn diện và kỹ lưỡng”, Viện trưởng Trần Chí Thành nhấn mạnh.

Trong trường hợp xem xét đưa điện hạt nhân quay lại, theo TS. Thành, do Việt Nam đã triển khai thực hiện và có những kết quả đáng kể trong việc thực hiện chương trình điện hạt nhân như đã có quy hoạch địa điểm (8 địa điểm, trong đó khảo sát kỹ 2 địa điểm Phước Dinh và Vĩnh Hải ở Ninh Thuận), hệ thống pháp quy hạt nhân, đã chuẩn bị và đào tạo nguồn nhân lực, đã triển khai đội ngũ thực hiện dự án v.v.

“Do đó việc quay lại điện hạt nhân sẽ hợp lý hơn nếu Việt Nam tiếp tục những gì đã có và đã thực hiện từ trước năm 2016”, ông Thành bày tỏ, đồng thời lưu ý, việc chuẩn bị để phát triển điện hạt nhân là quá trình lâu dài, cần 15-20 năm, do đó cần sớm có chủ trương của Lãnh đạo cấp cao thì mới có thể giữ được nguồn nhân lực và những gì chúng ta đã chuẩn bị và có được từ trước 2016.

“Chúng ta đã bỏ ra khá nhiều vốn đầu tư vào đây, và không phải vị trí nào cũng thuận lợi, được chọn để phát triển điện hạt nhân”, chuyên gia nhấn mạnh.

Bàn về công nghệ phát triển điện hạt nhân ở Việt Nam, ông Trần Chí Thành đề xuất, công nghệ lò nước nhẹ tiên tiến, loại công nghệ các nước đã phát triển thuần thục, hơn là công nghệ lò hạt nhân công suất nhỏ không phải thay thế nhiên liệu tại chỗ.

Do đó, nếu Việt Nam quay lại phát triển điện hạt nhân thì phải xem xét lại cơ cấu nguồn, xây dựng hệ thống nghiên cứu khoa học, kỹ thuật, nguồn nhân lực...

“Việt Nam cũng cần tham vấn ý kiến chuyên gia trong và ngoài nước kỹ lưỡng về vấn đề này”, ông Thành nói và đề nghị xem xét kỹ và lựa chọn đối tác phù hợp để thực hiện các dự án điện hạt nhân.

Cũng như quan điểm của Viện trưởng Trần Chí Thành, kiến nghị khởi động lại điện hạt nhân cũng từng được nhiều giới chuyên gia, nhà khoa học nêu tại các diễn đàn về năng lượng trước đây của Việt Nam.

Ông Nguyễn Mạnh Hiến, nguyên Viện trưởng Viện Năng lượng cho rằng, đây là loại nguồn điện có công suất, hệ số phụ tải lớn, có thể đạt tới 90% và phát thải khí nhà kính rất thấp. Do đó, nếu phát triển điện hạt nhân sau năm 2030, mới có thể hiện thực hoá mục tiêu net zero vào năm 2050 theo cam kết của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại COP26.

Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA) cũng đã từng cân nhắc thận trọng và sớm tái khởi động dự án điện hạt nhân.

VEA lưu ý, điện hạt nhân là một nguồn cung cấp điện năng ổn định, có tính cạnh tranh kinh tế, ít phát thải cacbon, thân thiện với môi trường. Công nghệ điện hạt nhân ngày càng được hoàn thiện với việc đề cao an toàn.

“Điện hạt nhân vẫn tiếp tục duy trì, phát triển ở các cường quốc công nghiệp và tiếp tục lan tỏa rộng rãi sang các nước đang phát triển - nơi có nhu cầu điện tăng nhanh”, VEA bày tỏ.