Khả năng sẽ không còn nhà nước Ukraina

Hôm thứ Hai ngày 11/7, Tổng thống Ukraina Vladimir Zelensky đã đệ trình lên Verkhovna Rada một dự luật về một cơ chế đặc biệt cho người Ba Lan ở Ukraina.

Cùng ngày, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký sắc lệnh về việc Công dân Ukraina sống trên lãnh thổ của Cộng hòa Nhân dân Donetsk (DNR), Cộng hòa Nhân dân Lugansk (LNR) hoặc Ukraina có thể nhập quốc tịch Nga theo quy chế đơn giản hóa. Trước đó, từ năm 2019 cư dân của DNR và LNR đã có thể nhập quốc tịch Nga theo cơ chế đơn giản hóa này, và cư dân của 2 tỉnh Kherson và Zaporozhye từ tháng 5/2022.

Những sự kiện trên có ý nghĩa gì? Và có thể dẫn đến điều gì? Các chuyên gia Việt Nam có đánh giá và bình luận như thế nào về 2 sự kiện nói trên?

Một hành động bán nước tệ hại chưa từng có

Để có thể đánh giá được quyết định của Tổng thống Ukraina Vladimir Zelensky, trước hết, chúng ta cần nhìn lại lịch sử miền Tây Ukraina một chút.

Trong lịch sử, miền Tây Ukraina gồm Volyn, Lvov và Tarnopol vốn là đất của Đế quốc Nga. Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, Hội nghị Versaille (Paris, Pháp) họp tháng 10-1919 đã chấp nhận đề xuất của Hầu tước George Nathaniel Curzon, Ngoại trưởng Anh về một đường ranh giới giữa Đế quốc Nga và Ba Lan, được gọi là “Đường Curzon”, từ cửa sông Neman dọc theo con sông này xuống phía Nam, qua phía Đông Suwalki và Bialystok(thuộc Ba Lan), dọc theo sông Buk qua phía Tây Brest, Vladimir Volynsky và Lvov (khi đó thuộc Nga) và kết thúc tại ngã ba biên giới Ba Lan - Slovakia - Ukraina trên dãy núi Karpat, phía Bắc Uzhgorod (khi đó thuộc Tiệp Khắc).

Trong lịch sử, Hiệp ước Tinzit 1907 được ký kết giữa Sa hoàng Aleksandr I và Hoàng đến Pháp Napoleon cũng xác định đây là biên giới giữa Nga và Châu Âu bị Pháp chiếm đóng. Theo Nghị quyết của Hội nghị Versaille thì phía Đông “Đường Curzon” là lãnh thổ của Đế quốc Nga. Phía Tây đường này là lãnh thổ Ba Lan.

Sau cuộc chiến tranh Ba Lan – Nga Xô Viết (1919-1921), Hồng quân Nga Xô Viết do Đại tướng Mikhail Tukhachevsky chỉ huy bị đẩy lùi. Tại thỏa ước hòa bình Riga 1921, Ba Lan hợp pháp hóa sự chiếm đóng của họ đối với Vilnius, Lida (Litva), Volkovich, Novogrudok, Baranovichi, Brest, Pinsk (Belarus), Kovel, Volynskaya, Lusk, Rovno, Brody, Lvov, Tarnopol và Stanislavov (Uсraina).

Năm 1939, Hồng quân Liên Xô tấn công miền Đông Ba Lan,thu hồi lại các địa phương nói trên, khôi phục đường biên giới quốc gia đã được Hiệp ước Versaille 1919 xác nhận trong quy định Đường Curzon.

Sau khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu sụp đổ (trong đó có Ba Lan) và Liên bang Xô Viết tan rã, Chính quyền Ba Lan luôn đưa ra yêu sách “đòi lại” các tỉnh Volynskaya, Lvov và Tarnopol của Ukraina cũng như các tỉnh miền Tây của Belarus.

“Để đối phó với Nga, tổng thống Vladimir Zelensky đã lợi dụng vấn đề này để lôi kéo Ba Lan vào cuộc chiến với những hứa hẹn về tương lai sẽ “trả lại” cho Ba Lan 3 tỉnh này. Lợi dụng tình hình xung đột Nga – Ukraina và việc Kiev đang tìm kiếm “đồng minh chí cốt”, Ba Lan đang muốn “biến cái không thể thành cái có thể”; nghĩa là tái áp đặt ách đô hộ của họ lên ba tỉnh nói trên mà họ đã buộc phải trả lại cho Liên Xô theo Hiệp ước Potsdamtháng 7/1945”, - Nhà phân tích Nguyễn Minh Tâm bình luận với Sputnik.

Trên trang web của Quốc hội Ukraina (Verkhovnaya Rada) ngày 11/7/2022, nội dung chủ yếu bản phúc trình của tổng thống Ukraina là công dân của Ba Lan và gia đình của họ sẽ có thể ở lại Ukraina một cách hợp pháp trong 18 tháng kể từ ngày thông qua luật về quy chế đặc biệt. Người Ba Lan sẽ có thể làm việc, tiến hành các hoạt động kinh tế, học tập. Họ sẽ được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc y tế và một số phúc lợi xã hội.

Cũng theo Nhà phân tích Nguyễn Minh Tâm, bản phúc trình này đã lược đi hai yêu cầu được dự thảo hồi cuối tháng 5/2022. Đó là công dân Ba Lan có quyền bầu cử chính quyền của Ukraina và có quyền ứng cử vào các cơ quan nhà nước Ukraina. Nếu hai yêu sách này được đưa vào tờ trình thì có lẽ Quốc hội Ukraina khó có thể thông qua đề tờ trình này. Vì vậy, tổng thống Zelensky đã buộc phải thay đổi từ chiến thuật “ngay lập tức” sang chiến thuật “leo thang từng bước” nhưng mục đích cùng cùng thì vẫn không thay đổi.

Kiev

© Sputnik / Stringer

Về phía Ba Lan thì đây là một “món hời” đối với họ và cũng là cơ hội ngàn năm có một. Nhưng để tiến tới mục tiêu xâm chiếm 3 tỉnh miền Tây Ukraina, họ cũng có một hành động “hữu hảo” với Ukraina kiểu “có đi có lại”. Đó là chấp nhận đề xuất của Ukraina về việc cấp cho người Ukraina một quy chế pháp lý đặc biệt, tương tự như luật của Ba Lan về hỗ trợ công dân Ukraina, được thông qua vào cuối tháng Ba. Theo đó, những người Ukraina buộc phải rời khỏi đất nước do các hành động thù địch và có ý định ở lại Ba Lan sẽ có thể ở lại nước cộng hòa này một cách hợp pháp trong 18 tháng kể từ ngày 24/2/2022. Sau đó, họ sẽ được cấp giấy phép tạm trú trong thời hạn ba năm.

“Nhìn bề ngoài thì có vẻ đó là những hành động nhân đạo nhằm giải quyết vấn đề người tỵ nạn Ukraina. Nhưng thực chất cái lõi của những hành động này là ý đồ “đục nước béo cò”, trục lợi về lãnh thổ Ukraina của Ba Lan. Còn đối với Kiev thì khi đang trên bước đường cùng, họ đã chấp nhận thà “phân lô bán nền” cho Ba Lan còn hơn là chịu mất lãnh thổ vào tay người Nga”, - Chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Hồng Long bình luận với Sputnik.

Quyết định của Tổng thống Ukraina có thể còn mở đường cho các lực lượng quân sự Ba Lan có mặt trên lãnh thổ Ukraina từ cuối tháng 7 một cách công khai và hợp pháp để hỗ trợ, thậm chí là chiến đấu bên cạnh quân đội Ukraina khi quân đội này đang tháo chạy khỏi miền Đông Ukraina.

“Nếu Kiev và Warszawa thực hiện mưu đồ này thì họ sẽ đặt cả EU mà trước mắt là các quốc gia Đông Âu cũng như chính Ba Lan vào tình thế nguy hiểm. Hiện chưa rõ phản ứng của các nước EU về việc này. Còn theo Giám đốc Cơ quan Tình báo Đối ngoại Nga Sergey Naryshkin thì lãnh đạo Ba Lan đã bắt đầu tính toán các kịch bản cho việc chia cắt Ukraina trên thực tế. Và đối với Vladimir Zelensky thì đây là một hành động bán nước tệ hại chưa từng có từ trước tới nay”, - Chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Hồng Long đưa ra đánh giá trong trả lời phỏng vấn cho Sputnik.

Nga tạo điều kiện cho những công dân Ukraina gốc Nga có thể “trở về Tổ Quốc”

Sự kiện Tổng thống Liên bang Nga ký sắc lệnh đơn giản hóa thủ tục cấp quốc tịch cho người dân Ukraina là hành động nối tiếp việc chính quyền Nga đã cấp hộ chiếu Liên bang Nga cho những công dân của hai nước Cộng hòa Nhân dân Lugansk và Donetsk trước đó. Sắc lệnh do Tổng thống Nga ký ngày 11/7/2022. Ngày 15/7/2022, Duma Quốc gia Nga sẽ họp để thảo luận và ra quyết định cuối cùng.

Trước đó, một quy chế tương tự cũng được Duma Quốc gia Nga thông qua nhưng chỉ áp dụng đối với người dân tại Lugansk và Donetsk. Bây giờ, quy chế đó được mở rộng ra toàn lãnh thổ Ukraina và có thêm một bước tiến. Đó là thủ tục rút gọn, đơn giản hóa.

Quân đội Ukraina ở khu vực Kharkov

© AFP 2023 / Anatolii Stepanov

“Việc không nêu cụ thể tên từng vùng, nơi người dân Ukraina sinh sống có thể nộp đơn xin quốc tịch Nga, mà là toàn Ukraina giúp đơn giản hóa toàn bộ quá trình xin quốc tịch, vì có nhiều công dân Ukraina không sinh sống ở vùng Donetsk và Lugansk cũng muốn có quốc tịch Nga”, - TS quan hệ quốc tế Hoàng Giang nói với Sputnik.

“Bằng động thái này, Nga trước hết nhằm đối phó với nguy cơ Ukraina sẽ bị “Ba Lan hóa”; trước hết là ba tỉnh miền Tây Bắc Ukraina gồm Volynsky, Rovno và Lvov. Điều này tạo ra một nguy cơ xung đột mới giữa Nga và Ba Lan”, - Nhà phân tích Nguyễn Minh Tâm nói với Sputnik.

“Nga tạo điều kiện cho những công dân Ukraina gốc Nga có thể “trở về Tổ Quốc” như đã thực hiện tại nước Cộng hòa tự trị Crimea năm 2014. Điều này sẽ khuếch trương thắng lợi chính trị cho Nga”, - Chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Hồng Long phát biểu với Sputnik.

Theo chuyên gia Nguyễn Hồng Long, sự kiện này còn cho thấy chính quyền Kiev đã không những không thể điều hành được quân đội mà còn không thể điều hành được đất nước nói chung và không còn khả năng quản lý được công dân của mình. Việc cấp quyền công dân Nga theo thủ tục đơn giản và rút gọn đã đặt tất cả những người Ukraina, bất kể họ có gốc Nga hay không, dưới sự bảo vệ của Nga. Và do đó, quân đội Nga có quyền bảo vệ công dân nước mình ở bất kỳ đâu.

“Chính quyền Kiev đang đứng trước nguy cơ “mất dân” ngay trên lãnh thổ của họ. Và một hệ quả tất yếu sẽ xảy ra là người dân Ukraina sẽ tự quyết số phận của mình, bất chấp những sự đàn áp từ phía chính quyền Kiev”, - Chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Hồng Long nhấn mạnh, trả lời phỏng vấn cho Sputnik.

Nguy cơ chiến tranh Nga – NATO tới gần hơn

“Tôi cho rằng những sự kiện trên sẽ tạo ra những phức tạp lớn và đẩy nguy cơ chiến tranh Nga - NATO tới gần hơn, và có khả năng lớn là sẽ không còn nhà nước Ukraina nữa”, - TS quan hệ quốc tế Hoàng Giang nói với Sputnik.

Theo nhà phân tích Nguyễn Minh Tâm, việc Nga cho phép người Ukraina nhập quốc tịch Nga theo thủ tục đơn giản hứa hẹn sẽ mở ra một bước chuyển biến mới khi quân đội Nga sắp sửa triển khai giai đoạn thứ ba của Chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraina.

“Nếu kịch bản quân đội Ba Lan kéo vào 3 tỉnh miền Tây Ukraina thì không ai có thể cam đoan rằng, họ sẽ dừng lại ở ba tỉnh này. Bởi miền Tây Ukraina còn có các tỉnh Tarnopol và Stanislavov vốn là các xứ Galicia và Bắc Bukovina thuộc đế quốc Áo – Hung, được trả về cho Nga sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Còn cộng đồng người Ukraina gốc Nga ở miền Đông và miền Nam Ukraina thì chắc chắn sẽ không bao giờ “thần phục” Kiev một khi chính quyền tân phát xít và dân tộc cực đoan còn tồn tại ở đây”, - Nhà phân tích Nguyễn Minh Tâm nói với Sputnik.

Nhà phân tích Nguyễn Minh Tâm cũng nhấn mạnh rằng, đương nhiên là người Nga không thể để cho kịch bản này diễn ra. Do đó, mục tiêu giai đoạn thứ ba của Chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga rất có thể sẽ là khôi phục lại toàn vẹn lãnh thổ của Ukraina theo đường biên giới của Liên Xô cũ và bảo đảm một nước Ukraina trung lập, không chống Nga, thậm chí nằm trong vùng ảnh hưởng của Nga.

“Hiện nay, quân đội Nga ở Ukraina đang giảm dần cường độ tác chiến nhưng không ngừng lại. Họ vẫn tiếp tục bao vây và loại khỏi vòng chiến đấu những cụm quân Ukraina đã bị chia cắt thành các ổ đề kháng nhỏ để tiến ra sông Dniepr. “Gấu Nga” đang tự cho mình “phút giải lao” nhưng thực chất là đang theo dõi những động thái của Ba Lan xung quanh mưu đồ chia cắt đất nước Ukraina của Warszawa và Kiev cũng như sẽ có những phản ứng cần thiết để chống lại âm mưu đó”, - Nhà phân tích Nguyễn Minh Tâm nêu đánh giá với Sputnik.

Tòa nhà dân cư bị phá hủy trên Đại lộ Metallurgov ở Mariupol

© Sputnik / Pavel Lisitsyn

/

Chuyển đến kho ảnh

Chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Hồng Long nhấn mạnh: Nếu phía Ba Lan động binh, đưa quân vào Ukraina thì đó sẽ là cái cớ tuyệt vời để người Nga ra tay. Đến khi đó thì chính quyền ông Vladimir Zelensky chẳng còn có gì để cứu vãn uy tín chính trị của mình trước nhân dân Ukraina cũng như trước dư luận quốc tế. Còn EU và NATO thì sẽ phải đối phó với nguy cơ đối đầu trực tiếp với Nga ở Châu Âu. Và chỉ có Washington là được hưởng lợi lợi trong “ván bài” này như đã họ đã từng được hưởng những món lợi đơn, lợi kép từ hai cuộc Chiến tranh thế giới diễn ra trong thế kỷ XX.

“Âm mưu chia cắt Ukraina của Kiev và Warszawa có vẻ khá hoàn hảo. Nhưng người cho phép hay không cho phép điều đó diễn ra hay không lại là Nga. Bên cạnh đó, các quốc gia Châu Âu sẽ khó mà đồng ý với kịch bản Ukraina thuộc Ba Lan (dù chỉ một phần) bởi ngọn lửa chiến tranh sẽ bùng lên trên vùng biên giới phía Đông của NATO”, - Chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Hồng Long nhấn mạnh trong trả lời phỏng vấn cho Sputnik.