Việt Nam bị liệt vào "Danh sách Xám", đến lúc cần quản lý tiền ảo?

Tại cuộc họp mới đây, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái nhắc lại việc Cơ quan Đặc nhiệm Tài chính về chống rửa tiền đã đưa Việt Nam vào Danh sách Xám hồi tháng 6/2023. Chính phủ đặt mục tiêu đưa Việt Nam ra khỏi danh sách này trước năm 2025.

Để đạt được mục tiêu này, SGGP dẫn lời chuyên gia Trần Dinh, Trưởng ban Ứng dụng Fintech, Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA) cho biết, việc tăng cường quy định, cơ chế phòng, chống tội phạm rửa tiền thông qua giao dịch tiền mã hóa (tiền kỹ thuật số, tiền ảo) trở thành yêu cầu cấp bách, cần được làm quyết liệt, bài bản.

Việt Nam nỗ lực ra khỏi Danh sách Xám trước 2025

Hồi tháng 6 vừa qua, FATF đã đưa Việt Nam vào Danh sách giám sát tăng cường, còn gọi là Danh sách Xám.

Như Sputnik đã đưa tin, ngày 18/10, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái đã chủ trì cuộc họp Ban Chỉ đạo phòng, chống rửa tiền để triển khai các công việc nhằm đưa Việt Nam ra khỏi Danh sách Xám.

Khi bị FATF đưa vào Danh sách giám sát tăng cường (còn gọi là Danh sách Xám), sẽ có những bất lợi trong đánh giá của quốc tế nói chung, đặc biệt là liên quan đến hoạt động kinh tế, thương mại, đầu tư, hợp tác quốc tế của Việt Nam.

Báo SGGP dẫn nguồn Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) cho biết, khi một quốc gia bị đưa vào Danh sách Xám của Cơ quan Đặc nhiệm Tài chính về chống rửa tiền (FATF), phần lớn quốc gia đó sẽ có nguy cơ giảm trung bình 7,6% GDP, dòng vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) giảm trung bình 3% GDP, dòng vốn đầu tư gián tiếp giảm trung bình 2,9% GDP, và dòng vốn đầu tư thông qua các kênh khác giảm trung bình 2,4% GDP.

Tại buổi làm việc hồi tháng 10 vừa qua, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái yêu cầu các bộ ngành chức năng liên quan phải "quyết liệt triển khai mọi biện pháp để trong vòng 2 năm đưa Việt Nam ra khỏi Danh sách Xám".

Theo Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Phạm Tiến Dũng, từ tháng 10/2023, Việt Nam bị đưa vào danh sách các quốc gia có hoạt động của các tổ chức cung ứng dịch vụ tài sản ảo có tầm quan trọng, chính yếu của FATF.

Do đó, phía FATF có thể yêu cầu Việt Nam phải thực hiện các biện pháp ưu tiên nhằm triển khai khuôn khổ pháp lý về phòng, chống rửa tiền liên quan đến tài sản ảo.

Chính vì vậy, việc đưa Việt Nam ra khỏi Danh sách Xám trước năm 2025 là một trong những mục tiêu trọng tâm, mà công tác tăng cường quy định, cơ chế phòng, chống tội phạm rửa tiền thông qua giao dịch tiền mã hóa (tiền kỹ thuật số, tiền ảo) là yêu cầu cấp bách.

Đặc biệt, cần luật hóa các định nghĩa cơ bản về tài sản ảo (VA) và các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo (VASP), giúp các cơ quan chính phủ có hành lang thực thi quản lý nhà nước, cũng như doanh nghiệp có cơ sở thực hiện hoạt động kinh doanh đúng pháp luật.

Rủi ro từ các sàn giao dịch tiền ảo

Ngày này, thủ đoạn của tội phạm rửa tiền ngày càng tinh vi, phức tạp, đặc biệt là trong lĩnh vực tiền mã hóa.

Ông Trần Dinh, Trưởng ban Ứng dụng Fintech, Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA), cho rằng các VASP hiện có thể phân loại thành nhiều loại hình kinh doanh khác nhau, mà phổ biến nhất tại Việt Nam là các sàn giao dịch tiền mã hóa tập trung.

CoinMarketCap (CMC) – nền tảng tổng hợp và cập nhật thông tin về tiền điện tử, ghi nhận tới 226 sàn giao dịch tập trung (CEX) và gần 500 sàn giao dịch phi tập trung (DEX) đang hoạt động trên toàn cầu. Tổng khối lượng giao dịch trên các sàn này có thể đạt gần 58 tỷ USD mỗi ngày.

Wall Street Journal cho biết, ở Việt Nam, chỉ tính riêng trong tháng 5, khối lượng giao dịch của người dùng trên Binance – sàn giao dịch tập trung lớn nhất thế giới, đã lên tới hơn 20 tỷ USD. Con số này còn chưa thông kê đến giao dịch trên các sàn khác như HTX (Huobi đổi tên), MEXC, ByBit, KuCoin, BingX, Gate.io...

Các VASP đều có đặc điểm chung là thiếu minh bạch và thường xuyên có nguy cơ bị hacker tấn công, dẫn đến phá sản. Chính vì vậy, luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro cho người tham gia giao dịch trên các sàn.

Những rủi ro này bao gồm bị đánh cắp dữ liệu cá nhân, hoặc bị sàn đóng băng tài sản bất kỳ lúc nào, vì các sàn quản lý theo hình thức tập trung tất cả các dịch vụ và không được nhà nước giám sát. Trường hợp xảy ra tranh chấp, người sử dụng các sàn hoàn toàn không được bảo vệ.

Nhiều người vẫn chưa quên sự cố nổi tiếng hồi tháng 2/2014, khi MT.Gox – từng có thời gian được coi là sàn giao dịch tập trung lớn nhất thế giới, bị tin tặc tấn công gây thiệt hại khoảng 650.000 Bitcoin (BTC). Sau suốt 9 năm đi tìm công lý, đến nay nhà đầu tư trên MT.Gox vẫn chưa thu hồi được tài sản.

Tháng 11/2022, sàn giao dịch lớn thứ hai thế giới là FTX tuyên bố phá sản, gây thiệt hại ít nhất 8 tỷ USD. Rất đông nhà đầu tư trên sàn FTX, trong đó có nhiều người Việt Nam, đứng trước nguy cơ mất toàn bộ tài sản lưu giữ trên sàn này. Nguyên nhân, một lần nữa, cũng vì sự thiếu vắng các quy định bảo vệ phù hợp.

Tham khảo kinh nghiệm quốc tế về quản lý tiền mã hóa

SGGP dẫn lời ông Trần Dinh đánh giá, quá trình phát triển "nóng" của các VASP đang gây khó khăn trong công tác quản lý nhà nước. Các trở ngại đặt ra đến từ vấn đề pháp lý, thiếu nhân lực thực thi và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Nếu vẫn tiếp tục hoạt động trong tình trạng thiếu quy định như hiện nay, nhiều tác động tiêu cực có thể xảy ra như thất thu thuế, tăng nguy cơ rửa tiền và ảnh hưởng đến uy tín của Việt Nam.

Theo ông Dinh, muôn nhanh chóng thoát khỏi Danh sách Xám, minh bạch thị trường tiền mã hóa và bảo vệ nhà đầu tư, Việt Nam cần sớm nhận diện VA và VASP, tiến tới quản lý theo các quy định pháp luật hiện hành, trong khi vẫn tiếp tục nghiên cứu và chờ đợi ban hành các quy định mới.

Việt Nam cũng có thể tham khảo một số quy định như tại Mỹ, từ năm 2014, tiền mã hóa được coi là tài sản và áp đặt thuế thu nhập lãi vốn trên các giao dịch. Cơ quan Chống Tội phạm Tài chính (FinCEN) Hoa Kỳ cũng dựa trên Đạo luật Bảo mật Ngân hàng (BSA) để đưa ra một quy tắc tương tự của FATF vào năm 2019.

Theo đó, quy tắc này yêu cầu các VASP phải thu thập và trao đổi thông tin về người gửi, người nhận của các giao dịch.

Nghị viện Châu Âu cũng thông qua Đạo luật về thị trường tiền mã hóa (MiCA) vào tháng 4/2023, yêu cầu các VASP triển khai biện pháp bảo vệ nhà đầu tư và cải thiện quản trị, mở rộng các thực thể phải tuân thủ quy định AML của châu Âu, dự kiến có hiệu lực từ cuối năm 2024.

UAE, một quốc gia cũng nằm trong Danh sách Xám của FATF giống Việt Nam, ngày 6/11 đã công bố hướng dẫn chung dành cho các VASP, bao gồm các hình phạt dân sự, thậm chí là hình sự đối với VASP hoạt động không phép. Đây là nỗ lực mới nhất của UAE để thoát khỏi Danh sách Xám.

Với biến động giá hấp dẫn và những chiến dịch truyền thông lớn, các VASP như Binance, Huobi, MEXC, Gate.io, BingX... hoạt động gần như công khai tại Việt Nam, thậm chí còn len lỏi vào giảng đường đại học và liên tục thu hút nhà đầu tư.

Trong khi đó, đến nay, Việt Nam vẫn chưa có bất kỳ cơ quan hay văn bản quy phạm pháp luật chính thức nào để quản lý các hoạt động này.