EVN lỗ triền miên, Việt Nam có nên thả giá điện theo cơ chế thị trường?

Dù đã được chấp thuận tăng giá điện từ tháng 5/2023, EVN vẫn lỗ hơn 28.700 tỷ đồng trong 8 tháng năm 2023. Đại diện Cục Điều tiết điện lực cho biết, giá nguyên liệu đầu vào vẫn ở mức cao đã ảnh hưởng đến chi phí phát điện của EVN.

Về giải pháp, có chuyên gia cho rằng cần chuyển giá điện sang vận hành theo cơ chế giá thị trường, tương tự như việc áp dụng nhanh cơ chế giá thị trường với gạo, để doanh nghiệp thuận lợi trong kinh doanh.

Giá nguyên liệu cao

Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, theo số liệu báo cáo tài chính, trong 8 tháng năm 2023, EVN dự kiến lỗ tới hơn 28.700 tỷ đồng. Như vậy, tính cả số lỗ 26.500 tỷ đồng của năm 2022, công ty mẹ EVN đến nay đã lỗ tổng cộng khoảng trên 55.000 tỷ đồng.

Lý do giải thích cho việc EVN tiếp tục lỗ lớn trong 8 tháng năm 2023 là do kinh doanh dưới giá vốn. Đồng thời, giá nguyên liệu, nhiên liệu đầu vào tăng cao trong mấy tháng đầu năm 2023, mặc dù có giảm so với năm 2022.

Theo Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực Trần Việt Hoà, diễn biến giá nhiên liệu cho sản xuất điện hiện vẫn bất lợi cho ngành điện, dù đã có giảm so với năm 2022 nhưng vẫn ở mức cao so với các năm trước đó.

Theo đó, giá than nhập khẩu bình quân 6 tháng đầu năm 2023 khoảng 210 USD/tấn, thấp hơn bình quân năm 2022 khoảng 150 USD/tấn, nhưng vẫn cao hơn nhiều so với bình quân các năm 2019 - 2021 khoảng 120 USD/tấn.

Giá dầu HSFO trên thế giới dùng để xác định giá khí thị trường 6 tháng đầu năm 2023 dao động 423 USD/tấn, thấp hơn năm 2022 gần 100 USD/tấn, nhưng vẫn cao hơn so với bình quân các năm 2019 - 2021 khoảng 80 USD/tấn.

"Việc giá nhiên liệu giữ ở mức cao tiếp tục ảnh hưởng đến chi phí mua điện của năm 2023. Đặc biệt trong 6 tháng đầu năm 2023 vừa qua thời tiết nắng nóng, phụ tải tăng cao, đồng thời thủy văn gặp nhiều bất lợi, nên sản lượng điện từ các nhà máy thủy điện thấp, dẫn đến hệ thống phải huy động tối đa các nhà máy nhiệt điện (than, khí và dầu)", ông Hoà nói.

Lãnh đạo Cục điều tiết điện lực nói thêm, từ năm 2019 việc khai thác, cung cấp than sản xuất trong nước của Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản TKV, Tổng Công ty Đông Bắc gặp nhiều khó khăn, về cơ bản đã tới hạn, nên các nhà cung cấp phải nhập than về để phối trộn với than trong sản xuất trong nước, bán cho sản xuất điện.

Hiện TKV và Tổng Công ty Đông Bắc chỉ cung cấp than trong nước cho một số ít nhà máy điện, gồm Nhà máy điện BOT (Mông Dương 2, Vĩnh Tân 1, Hải Dương); các nhà máy của TKV Power (Na Dương, Cao Ngạn, Sơn Động, Cẩm Phả, Mạo Khê).

Các nhà máy còn lại (công suất chiếm phần lớn của EVN, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, Tổng Công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam, các Tổng công ty phát điện (EVNGENCO), nhà đầu tư IPP - dự án điện độc lập) thì TKV, Tổng Công ty Đông Bắc cung cấp than pha trộn.

Ông Hoà cho biết, tỉ trọng than nhập khẩu trong than trộn khoảng 40 - 60%. Về cơ bản, giá than pha trộn biến động theo giá than nhập khẩu. Nếu TKV điều chỉnh giá than trong nước thì chi phí mua điện của EVN từ các nguồn điện sử dụng than trong nước, than pha trộn sẽ tăng lên.

Vận hành giá điện theo giá thị trường

Ông Trần Việt Hoà cho rằng, trong thời gian qua và hiện nay, EVN đã tiến hành nhiều giải pháp nhằm cân bằng tài chính, bao gồm phát động phong trào tiết kiệm điện trên toàn quốc, giải pháp về tiết kiệm điện.

"Tuy nhiên, những giải pháp nêu trên chỉ mang tính chất hỗ trợ. Để đảm bảo cân bằng được tài chính thì quan trọng nhất vẫn là giảm giá nhiên liệu bán cho điện từ các nhà cung cấp trong nước, huy động tối ưu các nguồn phát điện, sử dụng điện tiết kiệm, hiệu quả và cho phép điều chỉnh giá điện để thu hồi các chi phí chưa được tính đầy đủ vào giá điện", Cục trưởng Cục điều tiết điện lực chỉ rõ.

PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho rằng cần chuyển giá điện sang vận hành theo cơ chế giá thị trường, tương tự việc áp dụng nhanh cơ chế giá thị trường với gạo, để doanh nghiệp thuận lợi trong hoạt động kinh doanh.

Cũng có ý kiến cho hay, giá bán lẻ điện hiện chưa theo kịp thực tế phát triển thị trường, không phản ánh kịp thời chi phí nhiên liệu đầu vào, cũng như tình trạng khan hiếm cung - cầu điện.

Bên cạnh đó, các chính sách về giá điện cũng cho thấy nhiều bất cập, như chưa tách bạch các chi phí về giá phân phối điện, hay chi phí điều độ vận hành hệ thống.